Geçmişinde birçok medeniyete ev sahipliği yapan Aydın’ın tarihi, kent genelindeki eski yapıların duvarlarında saklanırken yapılarda devşirme taş kullanma kültürü de Aydın’da kültür rotası oluşturuyor.
Doğal güzellikleri ve ören yerleri ile dikkatleri üzerine çeken Aydın’ın sokaklarından da adeta tarih fışkırıyor. Merkez ilçe Efeler başta olmak üzere Aydın’ın birçok ilçesi tarih ile iç içe yaşarken, birçok yapıda kullanılan devşirme taşlar sokaklardaki eski yapılarda görenlere göz kırpıyor. Tralleis Antik Kenti’ne sırtını dayayan Efeler ilçesindeki Kemer, Mesudiye ve Köprülü-Veysipaşa mahallelerinde bulunan tarihi ev ve yapılar, Aydın tarihinin sırlarını da duvarlarında saklıyor. Duvarlarının yapım aşamasında Tralleis’ten getirilen tarihi eser niteliğindeki taş bloklar kullanılırken, günümüze kadar uzanan evlerin duvarlarında tarihi motifleri de görmek mümkün.
Tralleis Antik Kenti başta olmak üzere il genelindeki bir çok antik kent ve ören yerinin Aydın tarihinde iz bıraktığını ifade eden Tarihçi Hilmi Anaç, halk arasında Alihan Baba Türbesi olarak bilinen Alihan Oğlu İsmail Türbesi’nde de devşirme taşların örneklerinin bulunduğunu belirtti. Devşirme taş kullanma kültürünün, tarihi sütun ve blokların korunarak günümüze kadar ulaşmasını sağladığını da sözlerine ekleyen Anaç, “Burası halk arasında Alihan Baba olarak biliniyor. Evliya Çelebi’de de Alihan Baba olarak geçer ama burası oğlunun adına yapılmış. Fakat çok ilginç bir şey var bu manevi ortamda. Aydın hem geçmişten Greko-Romen bir kültürden geliyor, hem de Anadolu’ya yapılan Türk akınlarından sonra Türk kültürü de geldi. Yani bu Türk kültürüyle buradaki kültürler harmanlandı. Bunun en güzel örneklerinden biri de bu yapılarda. Hem gayrimüslimler hem müslimler antik kentlerdeki taşları kullanmışlar. Aynı buna benzer bir durum da Aydınoğlu döneminde yapılan bu mimaride görüyoruz. Fakat bu bölgede ki devşirme taşlarının önemli bir kısmı da çevredeki antik kentlerden alınmış ve o sayede bu devşirme taşların kullanımı aynı zamanda devşirme taşların korunmasını da bize örnek olarak gösteriyor. Bunlardan biri de bu yapının içinde mevcut. Aydın’ın her yerinde tarihin kültürel dönemlerinden izlerini iç içe bulmak mümkün ve burada halen bir Yunanca bir taşın, kitabenin şehrin tam göbeğinde durması da şehrimizin Aydın ilinin bir açık hava müzesi olduğunu bize teyit edercesine kendini gösteriyor. Aynı zamanda bu devşirme taşları, Aydın’ın birçok sokağında görmek mümkün. Mesela Gümrükönü Hanı ve hamamı, Cemal Bey Hamamı’nda, Zincirli Han’da ve aynı zamanda Hasan Çelebi Camii, Eski Yeni Camii’nin olduğu yerin sütunlarında Yunanca yazılar mevcuttur. Aslında bu Yunanca yazıların bulunması Aydın şehrine bir bütünlük, baktığımız zaman bir kültürel rota seyri katmaktadır” dedi.
“Aydın’ın tarihi kendi duvarlarında saklı”
Tarihi materyallerin ve objelerin kente değer kattığını söyleyen Anaç, “Devşirme taş kullanımı bizde hep yanlış olarak anlatılıyordu. Devşirme taş kullanımını, arkeoloji ve sanat tarihinin olmadığı dönemlerde aslında ilk defa Hıristiyan mimarisinde görüyoruz. Devşirme taşın kullanılma mantığı, arkeolojik alanlara tahrip verelim mantığından ziyade, arkeoloji ve sanat tarihi olmadığı için kullanılmak istenilen ihtiyaç olan taşın hazır bir şekilde temin edilmesinden kaynaklanıyor. Bunu birçok gayrimüslim yapılarında da çok büyük yapılarda da Ayasofya’dan tutun camilere kadar görmek mümkün. Antik kentlerde bu taşların kullanılması istem olarak bir ihtiyaçtan dolayı olsa da zaman içinde aslında bu örnekte olduğu gibi taşın korunmasına da vesile oluyor. Aydın’ın özel mülkler dahil olmak üzere, kamu binaları dahil olmak üzere ve tarihi alanlar zaten adı üstünde olmak üzere Aydın’ın tarihi kendi duvarlarında, kendi sokaklarında, kendi caddelerinde saklı. O yüzden de bu yapıların, bu devşirme taşların veya buna benzer tarihi materyallerin ve objelerin bu kente bir değer kattığının bilinmesi gerekmektedir” şeklinde konuştu.
